آزمایش‌های پزشکی برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها امروزه تنوع زیادی پیدا کرده و به تجارت بزرگی تبدیل شده‌ است. اما کدامیک از این آزمایش‌ها مفیدند و جنبه‌های منفی آن‌ها چیست؟
دکترمایکل موزلی برای پاسخ دادن به سوال، علاوه بر بررسی شواهد علمی، شخصا تعداد زیادی از این آزمایش‌ها را روی خود انجام داده است.

این بررسی را از بیماری‌های قلبی شروع می‌کنم چون مهمترین دلیل مرگ زودرس در بریتانیا است. آزمایشهای پایه و مقدماتی را می‌توان در شبکه بهداشت عمومی بریتانیا به رایگان انجام داد و در مجموع خیلی ساده هستند.

ابتدا از من خون گرفتند تا مواردی مثل کلسترول را بسنجند. بعد دکتر خانواده قد، وزن و فشار خون من را اندازه گیری کرد. او تمام این اطلاعات را به یک نرم افزار محاسبه آنلاین به نام کیوریسک داد و پس از محاسبه اطلاعات معلوم شد که احتمال حمله قلبی یا سکته من در ۱۰ سال آینده حدود ۱۰ درصد است.

چنین نتیجه‌ای عالی نیست ولی از قرار معلوم از متوسط احتمال وقوع حمله قلبی برای افرادی در سن و سال من کمی پایین‌تر است.

دکتر خانواده گفت که طبق دستورالعمل های خدمات بهداشتی بریتانیا من باید داروی استاتین مصرف کنم که معمولا برای کاهش چربی و کلسترول تجویز می‌شود.

من در مورد مصرف استاتین چندان مطمئن نیستم. این دارو خطر مرگ را در افرادی که به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند کاهش می‌دهد ولی فایده آن برای افرادی که ظاهرا سالم هستند چندان قطعی نیست. علاوه بر این داروی استاتین عوارض جانبی مثل افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو دارد.

برای اطمینان من یک آزمایش دیگر انجام دادم: سی‌تی‌اسکن قلب. در یک کلینیک خصوصی هزینه این آزمایش بین ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ پوند است و فرد در معرض تابش اندکی اشعه ایکس قرار می گیرد.

در این آزمایش فرد باید در یک ماشین مخصوص دراز بکشد و به او ماده ای رنگی تزریق می‌کنند (همان که اصطلاحا عکس رنگی گفته می‌شود). تصاویری که این دستگاه از رگ‌های خون‌رسان به قلب (رگهای کورونر) می‌گیرد بسیار دقیق هستند و پزشکان با کمک آن می‌توانند انسداد‌ ناکامل رگهی کورونر را ببینند.

این دستگاه در اساس برای تشخیص نارسایی‌های قلبی طراحی و ساخته شد ولی امروزه از آن برای بیماریابی استفاده می‌شود. دربریتانیا معمولا این کار را باید در بخش خصوصی انجام داد.
پس از تصویربرداری، یک پزشک متخصص قلب نتایج آن را بررسی کرد. او با نشان دادن سایه‌های تیره رنگ بسیار کوچکی در یکی از رگهای اصلی خون‌رسان به قلب (LAD)، گفت: "دلیل تیره بودن این نقطه رسوب کلسترول در دیواره‌های رگ است."

من با کمی اضطراب از او پرسیدم: "خطرناک است؟"

پزشک متخصص در پاسخ گفت: "بله. قصد ندارم بیش از حد شما را نگران کنم ولی این موارد خطرناک هستند. چون طبیعت آنها غیرقابل پیش‌بینی است و در افرادی که عموما سالم هستند و نارسایی قلبی ندارند می‌توانند سکته قلبی ایجاد کنند. صبح می‌روید سر کار و دیگر برنمی‌گردید."
به همین خاطر در بریتانیا به آن لقب بیماری "شوهرکش" داده‌اند.

پزشک متخصص نمی‌توانست با قاطعیت احتمال وقوع حمله قلبی کشنده را تعیین کند و گفت که اگر می‌توانستیم چنین کاری بکنیم یک پیشرفت خارق‌العاده در علم پزشکی بود. او به من توصیه کرد که داروی استاتین مصرف کنم چون به گفته او "استاتین می‌تواند کلسترولی را که در جداره رگ‌های قلب رسوب کرده از بین ببرد."

من با روحیه خوبی این آزمایش را انجام دادم ولی پس از صحبت‌های پزشک متخصص عبارت "شوهرکش" در ذهنم دور می‌زد.

مشکل بعضی از این آزمایش‌هایی که با هزینه شخصی انجام می‌شود همین است. آنها ممکن است در مقایسه با آزمایش‌های ساده شبکه بهداشت عمومی جزئیات بیشتری از احتمال سکته قلبی به شما ندهند ولی نگرانی شما را افزایش خواهند داد.

دومین بیماری که در بریتانیا بیش از موارد دیگر قربانی می‌گیرد سرطان است. اما درباره غربالگری (بیماریابی) سرطان اختلاف نظر وجود دارد و منتقدان می‌گویند که ضررشان بیشتر از فواید آنهاست.

آزمایشهای غربالگری آزمایش‌هایی هستند که برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها انجام می‌شوند.

در کشورهای پیشرفته این آزمایش‌ها در برنامه بهداشت کشوری گنجانده شده و مثلا بر اساس سن یا جنس انجام می‌شوند، مثل ماموگرافی برای سرطان پستان در زنان بالای پنجاه یا پاپ اسمیر برای سرطان دهانه رحم.

در ایران برنامه‌های غربالگری به نسبت کشورهای غربی در سطح محدودتری انجام می‌شود مثلا برای فشار خون یا دیابت یا تست شنوایی وبینایی و کم‌کاری تیروئید در کودکان. بتازگی نیز غربالگری برای چهار نوع سرطان شروع شده است. در ایران بیشتر خود افراد با مراجعه به مطب پزشکان یا مراجعه به آزمایشگاه و رادیولوژی این آزمایش‌ها را انجام می‌دهند. این ازمایش‌ها با آزمایش‌هایی که پزشکان بعد از تشخیص بیماری انجام می‌دهند در اکثر قریب به اتفاق موارد فرق دارند.


آزمایش های مربوط به سرطان پستان در شبکه بهداشت عمومی برای تمام زنان بین ۵۰ تا ۷۰ سال به رایگان در دسترس است و قرار است تا سال آینده شامل زنان تا سن ۷۳ سال نیز بشود.

یکی از پژوهش‌هایی که اخیرا در بریتانیا انجام شده نشان داد که انجام این آزمایش سالانه جان ۱۴۰۰ نفر را نجات می دهد. اما یک مرکز پژوهش‌های پزشکی معتبر در کپنهاگ با این نتیجه گیری مخالف است.

مرکز پژوهش‌های پزشکی نوردیک کوچران می‌گوید در سالهای اخیر به دلیل پیشرفت در درمان سرطان پستان، به ماموگرافی (تصویربرداری برای تشخیص سرطان پستان) توجه لازم صورت نمی‌گیرد و پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که غربالگری نتوانسته موارد ابتلا به سرطان پستان پیشرفته را کاهش دهند.

دکتر لونا هیث رییس سابق انجمن ملی پزشکان خانواده بریتانیا و یکی از منتقدان قدیمی می‌گوید ترجیح می‌دهد غربالگری (بیماریابی) سرطان پستان انجام ندهد:

"من ترجیح می‌دهم وقتی توده‌ای در سینه‌ام پیدا شد دنبال بهترین روش درمانی بروم."

اما دکتر رابین ویلسون رییس هیئت مشورتی غربالگری سرطان پستان، معتقد است که غربالگری سرطان پستان جان افراد زیادی را نجات داده ام خطراتی نیز وجود دارد:

"زنان باید از فوائد و خطرات این آزمایش کاملا اطلاع داشته باشند و یک تصمیم آگاهانه بگیرند. ما پزشکان نیز باید دانش و تجربه خود را در مورد سرطان‌هایی که نیاز به درمان ندارند بالا ببریم."

سرطان پروستات هر ساله در بریتانیا حدود ۱۰ هزار قربانی می‌گیرد اما غربالگری این بیماری حتی از سرطان پستان نیز بحث‌برانگیزتر است. دلیل آن دقیق نبودن تست تشخیص آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) است.

درست مثل غربالگری سرطان پستان، نمی‌شود به یقین گفت که کدامیک از توده‎ها تهاجمی رشد خواهند و کدامیک نه.

در بریتانیا برنامه غربالگری ملی برای سرطان پروستات اجرا نمی‌شود اما اطلاعات لازم در اختیار افراد قرار می‌گیرد. در صورت تشخیص توده در پروستات، گزینه‌های مختلفی پیش روی فرد قرار دارد؛ جراحی و پرتو درمانی (که عوارضی مثل از دست دادن کنترل ادرار و یا ناتوانی جنسی دارد) و یا منتظر ماندن و زیر نظر گرفتن توده‌ها.

پزشکان پس از تشخیص توده در پروستات به جای دخالت و جراحی معمولا ترجیح می‌دهند صبر کنند و ببینند که آیا این توده‌ها با سرعت رشد کرده و بدخیم هستند و یا در مجموع بی‌ضررند.

دکتر وینسنت گناناپراگاسام که یک برنامه پایش غده پروستات را در یکی از بیمارستانه های شهر کمبریج اداره می‌کند می‌گوید: "تحقیقاتی که چندی پیش در مورد مردان مبتلا به انواع سرطان پروستات انجام شد نشان داد که ضریب زنده ماندن این افراد ده سال پس از تشخیص بیماری بین آنهایی که جراحی کرده یا نکرده‌اند تفاوتی نداشته است. مهمترین نکته تحقیقات این بود که جراحی و روشهای رادیکال دیگر برای مردانی که با خطر ناچیز ابتلا به سرطان روبرو بودند هیچ فایده ای نداشت."

آزمایشی که تمام متخصصانی که من با آنها صحبت کردم موافق انجام آن هستند و خود آنها نیز آن را انجام خواهند داد تست تشخیص سرطان روده است. این پیشرفته‌ترین آزمایش پزشکی نیست ولی می‌تواند جان شما را نجات دهد.

در حال حاضر آزمایش خون نهفته در مدفوع برای افراد ۶۰ تا ۷۴ سال هر دو سال انجام می‌شود و از دو سال پیش نیز در سطح محدود برای افراد بالای ۵۵ سال سیگموئیدوسکوپی (flexible sigmoidoscopy) انجام می‌شود، یعنی نگاه کردن به داخل روده با استفاده از یک لوله منعطف دوربین‌دار.

منبع:بی بی سی / هنگام نیوز